Κάθε χώρα κρύβει κλειδωμένα στοιχεία του εαυτού μας μέσα από το ιδιαίτερο συλλογικό ασυνείδητο σε επίπεδο εθνολογικό – πολιτισμικό, που έχει άμεσο αντίκρυσμα στον κώδικα αξιών και συμπεριφοράς των κατοίκων της. Η πολυπολιτισμικότητα εμπλουτίζει και διευρύνει το δυναμικό αυτό μέσα από την πανανθρώπινη της δράση πάντα με βάση όμως το ιδιαίτερο δεδομένο της κάθε χώρας.
Η ζωή του Λευκάδιου χαρακτηρίστηκε από την αρχή της ζωής του από την πολυεθνικότητα και την αέναη μετακίνηση-αναζήτηση.
Θα βασιστούμε σε τρεις βασικές θεωρητικές έννοιες που περιγράφουν αυτό το “ταξίδι”: (3)
- Wanderlust (διακαής επιθυμία για ταξίδια και γνωριμία του κόσμου),
- Acculturation (πολιτισμική αφομοίωση),
- Psychology of Migration (ψυχολογία της μετανάστευσης)
και θα τις εφαρμόσουμε στο παράδειγμα του Λευκάδιου Χερν, του οποίου η ζωή αποτελεί πρότυπο του ψυχοθεραπευτικού δυναμικού της μετανάστευσης.
Η προσωπικότητα του Λευκάδιου Χερν δέχτηκε από πολύ νωρίς σημαντικές ρωγμές που τολμούμε να πούμε ότι σχεδόν την κατακερμάτισαν. Στη συνέχεια, ο -λόγω των ιδιότυπων ανατροπών στη ζωή του- περιπλανώμενος Χερν ή που θα διαλυόταν περισσότερο, οπότε θα ήταν άσκοπη η μετανάστευση του ή που θα θεράπευε τα κομμάτια του επανενώνοντας τα. Κάθε κομμάτι ξεκλειδωνόταν (και από-καθηλωνόταν ψυχολογικά με την προοπτική της επανένωσης) σε κάθε χώρα:
ΚΥΘΗΡΑ-ΛΕΥΚΑΔΑ: ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΜΗΤΡΙΚΗΣ ΑΓΚΑΛΙΑΣ
Γεννήθηκε στην Λευκάδα απο πατέρα Ιρλανδό και μητέρα Κυθήρια, από δύο γονείς που μετέφεραν και τον δικό τους προσωπικό ξεριζωμό πριν ακόμα τον φέρουν στον κόσμο. Ο Τσαρλς Χερν γνωρίζει και ερωτεύεται την Ρόζα Κασιμάτη στα Κύθηρα, όπου το περιβάλλον εκεί κάθε άλλο παρά ευνοεί μια τέτοια ένωση. Κατεφεύγουν στην Λευκάδα όπου παντρεύονται και γεννιέται ο Λευκάδιος. Σχεδόν άμεσα όμως αφού ο Τσαρλς προάγεται, μετατίθεται στις Δυτικές Ινδίες και στέλνει την υπόλοιπη οικογένεια στο Δουβλίνο.
Μεταφέρεται ασυνείδητα και ήδη από τους πρώτους μήνες της ζωής του η αίσθηση του ξεριζωμού μέσα από τις ψυχικές αντιδράσεις των γεννητόρων του, μια τραυματική εμπειρία που δεν ήταν γραφτό να επουλώσουν ποτέ ο Τσαρλς και η Ρόζα.
ΔΟΥΒΛΙΝΟ: Η ΦΥΛΑΚΗ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ
‘’Οσο «ανίερη» ήταν η ένωση του κατακτητή Ιρλανδού στρατιωτικού ιατρού με την Κυθήρια αρχοντοπούλα στην πατρίδα της, το ίδιο επαναλαμβάνεται και στην γενέτειρα του Τσαρλς όπου ο γάμος τους δεν αναγνωρίζεται.
Εκεί ολοκληρώθηκε η απομάκρυνση από την αγκαλιά της μητέρας – αλλά και του πατέρα, την μεσογειακή εξωστρέφεια, τον τόπο που οι γονείς του αγαπήθηκαν, μια ρήξη που σημάδεψε και τον γάμο τον γονέων του. Στην Ιρλανδία ο Λευκάδιος είδε για τελευταία φορά και τους δύο γονείς του στην τρυφερή ηλικία των πέντε με έξι ετών.
Μεγάλωσε λοιπόν στην Ιρλανδία καταρχήν χωρίς την πατρική φιγούρα παρούσα, με την μητέρα του να διαταράσσεται όλο και πιο πολύ η ψυχική της υγεία, με την πουριτανή θεία, που τελικά ορίστηκε μόνιμη κηδεμόνας του, να τον εγκλωβίζει όλο και περισσότερο.
Ο εγκλεισμός στην πατρική γενέτειρα σημαδεύτηκε από την εγκατάλειψη του από τον πατέρα και την ακόλουθη αποχώρηση της μητέρας του μαζί με την ασφυκτική αγκαλιά της θείας του.
ΑΣΟΟΥ, ΛΟΝΔΙΝΟ: Η ΛΥΤΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗΣ
Στα δεκάξι του χρόνια στο Σεντ Κάθμπερτς Κόλετζ στο Άσοου, τυφλώνεται μετά από ένα ατύχημα και κατόπιν κακής διαχείρισης της θείας του χάνει την περιουσία του και μετακομίζει στο Ηστ Εντ του Λονδίνου όπου κατέληξε να ζει με την πρώην υπηρέτρια της Μπρέναν. Αυτή και ο σύζυγός της δεν είχαν χρόνο ή χρήματα για τον Χερν, που περιφερόταν στους δρόμους, περνούσε την ώρα του σε πτωχοκομεία, (αλλά και βιβλιοθήκες!) και γενικά ζούσε ξεριζωμένος άσκοπα.
Ένα πρόβλημα υγείας που θα τον σημαδέψει για πάντα, ολοκληρωτική αποκοπή των δεσμών με τον πατέρα, εφόσον δεν απέμεινε ούτε η κληρονομιά που του αναλογούσε, εκ νέου εγκατάλειψη και από την κηδεμόνα του.
ΣΙΝΣΙΝΑΤΙ, ΝΕΑ ΥΟΡΚΗ: ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗ ΕΚ ΤΟΥ ΜΗΔΕΝΟΣ
Χάνοντας λοιπόν υγεία και περιουσία δεν είχε παρά να δεχτεί από τον διαχειριστή της περιουσίας της θείας του Ανρί Μολινέ ένα εισιτήριο χωρίς επιστροφή για τη Νέα Υόρκη.
Η Αμερική είναι η γη της προσωπικής του επαγγελίας που θα αναδείξει το δημοσιογραφικό του ταλέντο, και θα του δώσει το μεγάλο «εισιτήριο» της διαδρομής του στον κόσμο.
Όταν μεταναστεύει στην Νέα Υόρκη ξεκινά από το μηδέν σε πλήρη ένδεια. Στο Σινσινάτι υποτίθεται ότι θα έβρισκε καταφύγιο στην οικογένεια της αδερφής του Μολινέ, της οποίας απλά ο σύζυγος του έδωσε 5 δολάρια και του ευχήθηκε καλή τύχη. Γράφει χαρακτηριστικά ο Χερν: «Πετάχτηκα για να αρχίσω τη ζωή μου άφραγκος στο πεζοδρόμιο μιας αμερικανικής πόλης». Η αγάπη του για τα βιβλία συνεχίζει να τον στηρίζει, να τον «τρέφει», να οργανώνει το συγγραφικό ταλέντο του που τον οδηγεί τελικά να εργαστεί ως δημοσιογράφος στο The Cincinnati Enquirer.
Χτίζει από την αρχή την κατακερματισμένη του προσωπικότητα. Παντρεύεται την Αφροαμερικανή Αλίθεια Φόλευ, προκαλώντας μέχρι και την απόλυση του από την εφημερίδα, προσλαμβάνεται λόγω της φήμης του από την αντίπαλη εφημερίδα, χωρίζει και φεύγει. Ασχολείται ήδη με την καταγραφή της ζωής και της κουλτούρας των Αφροαμερικανών, αφήνοντας μας κάποιες από τις λίγες εικόνες που έχουμε της ζωής των μαύρων σε μια μεθοριακή πόλη την περίοδο μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο και κατέγραψε επίσης αμέτρητους στίχους τραγουδιών που άκουσε να τραγουδούν μαύροι μουσικοί της εποχής.
ΝΕΑ ΟΡΛΕΑΝΗ, ΓΑΛΛΙΚΕΣ ΔΥΤΙΚΕΣ ΙΝΔΙΕΣ: ΝΕΕΣ ΦΥΛΕΣ, ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ, ΟΡΙΖΟΝΤΕΣ
Εμποτίζεται με την πολύχρωμη κουλτούρα της Νέας Ορλεάνης. Διευρύνει το πνεύμα του και ανοίγει τους ορίζοντες του. Ο τεράστιος αριθμός των κειμένων του για τη Νέα Ορλεάνη και τα περίχωρά της, πολλά από τα οποία δεν έχουν συγκεντρωθεί, αφορούν, μεταξύ άλλων, τον κρεολικό πληθυσμό της πόλης και την ιδιαίτερη κουζίνα του, τη Γαλλική Όπερα, το Βουντού της Λουϊζιάνα και τη Μαύρη Μουσική.
Στην Αμερική ο Χερν φτάνει σαν μετανάστης, αλλά μέσα από το συγγραφικό του ταλέντο υπερασπίζεται την κουλτούρα των πολιτών δεύτερης κατηγορίας της περιοχής, διακυβεύοντας την ασφάλεια και την φήμη του. Με αυτόν τον τρόπο θεραπεύει και το δικό του αίσθημα κατωτερότητας ως ξένος. Αφομοιώνεται (acculturation) όχι μέσα από την ταύτιση του με την άρχουσα τάξη των «λευκών» αλλά μέσα από την ριψοκίνδυνη για την εποχή του και όχι μόνο ταύτιση του με τους παρίες «μαύρους».
ΙΑΠΩΝΙΑ (ΜΑΤΣΟΥΕ, ΚΟΥΜΑΜΟΤΟ, ΚΟΜΠΕ, ΤΟΚΙΟ): ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΜΗΤΡΙΚΗ ΑΓΚΑΛΙΑ
Στην Ιαπωνία βρίσκει την ισορροπία και ξετυλίγει το δημιουργικό του ταλέντο ευεργετώντας την τοπική παράδοση που τον αγκάλιασε μητρικά. Κάνει γνωστή την άγνωστη, εξωτική Ιαπωνία στον δυτικό κόσμο. Εκεί νοιώθει μέλος μιας οικογένειας και δημιουργεί οικογένεια.
Κλείνει ειρηνικά με τον θάνατό του το 1904 στο Τόκιο ο κύκλος μιας ταραχώδους προσωπικότητας. Διότι τελικά στο σημείο της ανθρώπινης ψυχής «που γεννιούνται τα σύννεφα» (αυτό σημαίνει το ιαπωνικό του όνομα Γιάκουμο Κοϊζούμι 小泉八雲),δηλαδή τα ψυχικά τραύματα με όλες τους τις συνέπειες, εκεί λάμπει και ο ήλιος: Η δημιουργική του φλέβα που αναπτύχθηκε σε στιγμές εξουθένωσης και απελπισίας και τον βοήθησε να επιβιώσει σε αυτές, τον οδήγησε να ισορροπήσει, ξαναβρίσκοντας εσωτερικά και εξωτερικά την χαμένη μητρική αγκαλιά.
«WANDERLUST»
Ο Λευκάδιος Χερν θα μπορούσε να είναι μία από τις εμβληματικές μορφές – αρχέτυπα αυτού του γνωστού γερμανικού όρου που περιγράφει την
(α)ισχυρή επιθυμία ή τάση για ταξίδια.
Πέρα από την θετική αύρα του όρου στη σημερινή εποχή διερευνάται ευρέως αυτή η τάση και από την αρνητική της πλευρά ως
(β)φυγή λόγω φόβου δέσμευσης ή παρορμητική εστίαση στα γρήγορα αποτελέσματα των πράξεων απ’ότι στην επένδυση μακρόχρονων σχέσεων.(Pollet 2015)
Επίσης αναφέρεται ως
(γ)καθυστέρηση εξέλιξης του ατόμου μέσα από μια αέναη αναβλητικότητα αντιμετώπισης των καθημερινών προβλημάτων λόγου του επικείμενου ταξιδιού (Ruiz 2015).
Το κάθε νέο ταξίδι λοιπόν είναι άλλη μια απόδραση από τον πραγματικό κόσμο.
Σχετίζεται άραγε αυτή η θεώρηση με την περιπλάνηση του Χερν; Εν μέρει ναι. Με τις μόνιμες του σχέσεις να καταρρέουν η μία μετά την άλλη και ειδικά μετά την πτώχευση της θείας του που συμπαρέσυρε και την δική του περιουσία ίσως και δεν είχε και άλλη επιλογή. Επιπλέον ίσως ο Χερν δεν είχε εξ αρχής ασφαλές σημείο σταθερής αναφοράς ώστε να «ξεριζωθεί». Το στοιχείο αυτό που εν δυνάμη όριζε την ευαλωτότητα του ίσως ήταν και η σωτηρία του.
Μήπως ήταν και γενετικά προσδιορισμένος για κάτι τέτοιο;
Σήμερα μιλάμε μέχρι και για το «γονίδιο της περιπλάνησης» (wanderlust gene). Οι Chen, Burton, Greenberger, Dmitrieva (1999) βρήκαν ότι το γονίδιο DRD4 συνδέεται με την περιέργεια και το ανήσυχο πνεύμα, όντας υπεύθυνο για την ρύθμιση των επιπέδων ντοπαμίνης στον εγκέφαλο – βασικά η ορμόνη αυτή παίζει μέγιστο ρόλο στο σύστημα ευχαρίστησης και ανταμοιβής και έτσι συνδέεται με τα κίνητρα και την συμπεριφορά (Lichter et al, 1993), ενώ μια ξεχωριστή μελέτη του Dobbs (2013) συνέδεσε επίσης το γονίδιο με το πάθος του ταξιδιού. Σύμφωνα με τον Dobbs (2013), η μεταλλαγμένη μορφή του γονιδίου DRD4, 7R, εμφανίζεται σε ανθρώπους (στατιστικά ένας στους πέντε) οι οποίοι “είναι πιο πιθανό να παίρνουν ρίσκα, να εξερευνούν καινούριους τόπους, ιδέες, αγαθά, σχέσεις, εξαρτησιογόνες ουσίες, ή σεξουαλικές ευκαιρίες.” Με άλλα λόγια, άνθρωποι μ’ αυτό το γονίδιο “γενικά αγκαλιάζουν την κινητικότητα, την αλλαγή και την περιπέτεια” (Dobbs, 2013) και το γονίδιο αυτό συνδέεται με την ανησυχία, την περιέργεια και την συχνή ανάληψη ρίσκου! (Schilling, Walsh & Yun, 2011).
Σίγουρα δεν μπορούμε πάντως να περιορίσουμε κάτι τόσο μεγάλο όπως την ικανότητα του ανθρώπου να εξερευνεί σε ένα γονίδιο. Σαν καλοί επιστήμονες, ένα από τα πρώτα πράγματα που μαθαίνουμε είναι η πολυπαραγοντική οπτική: Κάθε φαινόμενο (ακόμα και μια νόσος) αιτιολογείται με συνδυασμό γενετικής, περιβαλλοντολογικής, ατομικής, ψυχολογικής, κοινωνικής, βιολογικής κλπ. προδιάθεσης, πάντα σε άρρηκτο σύνολο και όχι ξεχωριστά, ακόμα κι αν υπερτερεί εμφανώς ένας παράγοντας έναντι των άλλων.
Παραμένουν όμως αδιαμφισβήτητα τα ψυχολογικά οφέλη του ταξιδιού.
Σε μία έρευνα (Zimmermann & Neyer 2013) που εξέτασε πώς το ταξίδι επηρεάζει την εξέλιξη της προσωπικότητας του ανθρώπου, βρέθηκε ότι όσοι ταξίδευαν έτειναν να έχουν αυξημένου βαθμού ανοιχτό πνεύμα, τερπνότητα και συναισθηματική ισορροπία σε σύγκριση με όσους δεν ταξίδευαν. Αυτές οι αλλαγές στην προσωπικότητα αποδόθηκαν στις αλλαγές της κοινωνικής δικτύωσης των ανθρώπων όταν ταξιδεύουν.
Μήπως η περιπλάνηση ήταν η οδός της εξέλιξης της προσωπικότητας του Λευκάδιου μέσω της θεραπείας των τραυμάτων του από τα οφέλη των ταξιδιών;
Ψυχολόγοι και νευροεπιστήμονες έχουν βρει επίσης ότι το ταξίδι αυξάνει την δημιουργικότητα, η οποία είναι συγγενής με την πλαστικότητα του νευρικού συστήματος, δηλαδή με τον τρόπο που είναι «καλωδιωμένος» ο εγκέφαλος. Επειδή τα μονοπάτια των νεύρων επηρεάζονται από το περιβάλλον μας, οι άνθρωποι που ταξιδεύουν δημιουργούν νέες συνάψεις στον εγκέφαλο τους λόγω της έκθεσης τους σε νέες παραστάσεις, μυρωδιές, ήχους, γεύσεις, γλώσσες και αισθήσεις. (15)Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το ταξίδι είναι ένας εξαιρετικός τρόπος «επαναφόρτισης» του μυαλού μας. (Crane 2015). Άρα και μια μορφή θεραπείας αν χρησιμοποιηθεί σωστά;
Wanderlust. Ή όπως λέμε επίσης στα Γερμανικά, Fernweh , ο διακαής πόθος – ο πόνος στα Γερμανικά, το (ψυχικό) άλγος, να φύγει κανείς μακριά, να δει μακρινούς τόπους, να αφήσει το οικείο περιβάλλον και να εξερευνήσει τον απέραντο κόσμο. Το αντίθετο από το Heimweh, τον διακαή πόθο επιστροφής στην πατρίδα, τον αρχαιοελληνικό νόστο.
Η έννοια Wanderlust σημαίνει ουσιαστικά μια ασίγαστη πείνα εξερεύνησης του κόσμου.
«Το πουλί παλεύει να βρει τρόπο να βγει από το αυγό. Το αυγό είναι ο κόσμος. Αυτός που γεννιέται, πρέπει πρώτα να καταστρέψει έναν κόσμο». – Hermann Hesse
Άρα και κάθε καταστροφή ενός κόσμου σημαίνει γέννηση σε έναν καινούριο.
Η εξελικτική ψυχολογία που διερευνά την διαδικασία εξατομίκευσης του ανθρώπου, δηλαδή τη δημιουργία και συνειδητοποίηση του Εγώ. Όπως γράφει παραπάνω ο Hesse: Αν θέλει κάποιος να γεννηθεί, πρέπει πρώτα να καταστρέψει έναν κόσμο. Δηλαδή τον δικό του κόσμο. Το ταξίδι ενθαρρύνει την προσωπική ανάπτυξη σε έναν αέναο κύκλο ώστε να ικανοποιηθούν βασικές ανθρώπινες ανάγκες, όπως η εύρεση τροφής και στέγης, αλλά και ανώτερες όπως επιτεύγματα και αναγνώριση της αξίας μας.
Ο Λευκάδιος Χερν κατέστρεψε όχι τους συμπαγείς κόσμους που τον γέννησαν – γιατί απλά κατακερματίζονταν πριν ακόμα ολοκληρωθούν. Έκανε κάτι πολύ πιο δύσκολο: Κατέστρεψε τις συνέπειες που προέκυψαν από τις αλλεπάλληλες περιπέτειες της ζωής του και συνέθεσε το Εγώ του μέσα από το ταξίδι αυτό.
Σύμφωνα και με την τρέχουσα δημοφιλή θεωρία προσωπικότητας των Big 5 (Goldberg, 1992; McCrae & Costa, 1996) οι «αέναοι ταξιδευτές» εμφανίζουν υψηλό σκορ στο άνοιγμα προς νέες εμπειρίες και χαμηλό στη νεύρωση, και ταυτίζονται ικανοποιητικά με την κατηγορία των εξερευνητών: Όσοι ανήκουν σε αυτή την κατηγορία θέλουν συνεχώς να μαθαίνουν καινούργια πράγματα, είναι διαρκώς σε μια πνευματική αναζήτηση και επιδιώκουν πάντα να είναι δημιουργικοί στη ζωή τους. Αποφεύγουν την ρουτίνα και επιδιώκουν το πάθος σε κάθε τους μορφή. Πολλές φορές δεν είναι ρεαλιστές και χρειάζονται τη βοήθεια κάποιου για να τους επαναφέρει στην πραγματικότητα.
Στην περίπτωση του εξερευνητή Χερν αυτή η βοήθεια δόθηκε από την γυναίκα του Σετζούκο Κοιζούμι, που με την διακριτική της αφοσίωση και φροντίδα και την γλωσσική της διαμεσολάβηση παρείχε την σταθερή βάση που χρειαζόταν για να αναπτύξει την δημιουργικότητα του.
Ο ΧΕΡΝ ΩΣ ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΦΟΜΟΙΩΣΗΣ (ACCULTURATION):
Ο όρος αυτός σημαίνει πολιτισμική αφομοίωση ή ενσωμάτωση και εννοεί
α. την πολιτισμική τροποποίηση/μετάλλαξη ενός ή περισσοτέρων ατόμων ή ομάδας, κατόπιν προσαρμογής ή δανεισμού συνηθειών από έναν διαφορετικό πολιτισμό (..)
β. την συγχώνευση πολιτισμών ως αποτέλεσμα μακρόχρονης επαφής
γ.την διαδικασία με την οποία ένας άνθρωπος αποκτά τον πολιτισμό μιας συγκεκριμένης κοινωνίας από την βρεφική ηλικία.
Η ζωή του Λευκάδιου Χερν περικλείει όλες τις παραπάνω έννοιες. Προήλθε από περιβάλλοντα με αποτυχημένες απόπειρες ενσωμάτωσης (αποτυχημένος γάμος των γονιών του, αποτυχημένη προσαρμογή της μητέρας του στην Ιρλανδία), συγχώνευσε όμως το μεσογειακό και το αγγλοσαξωνικό ταπεραμέντο του, βρίσκοντας ταύτιση στο ιδιαίτερο πολυπολιτισμικό περιβάλλον της Νέας Ορλεάνης και των Δυτικών Ινδιών με την ακόλουθη πλήρη αφομοίωση του στην (στοργική θετή του) «μητέρα πατρίδα» , την Ιαπωνία. Το παράδοξο είναι ότι επιθυμούσε την «γνήσια» παραδοσιακή της πλευρά και δεν βολευόταν καθόλου με την άρχουσα δυτικοποίηση της, γεγονός που υποθετικά θα του ήταν και πιο οικείο.
ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΕΝΔΕΙΞΗΣ ΨΥΧΟΠΑΘΟΛΟΓΙΑΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΧΕΡΝ;
Μεταναστεύοντας, «(..) οι άνθρωποι με τους οποίους ο νεοεισερχόμενος συναναστρέφεται μπορεί να τον θεωρούν εισβολέα απορρίπτοντάς τον ή συμπεριφέροντάς τον καχύποπτα ή να τον αποδέχονται μερικώς ή με όρους. Στη σχέση του με τη νέα ομάδα έχει τις εξής επιλογές: υιοθέτηση, προσκόλληση και αφομοίωση (Μαδιανός, 2005). Αυτές οι επιλογές επηρεάζονται και από τις σχέσεις που είχε αναπτύξει ο μετανάστης με την προηγούμενη ομάδα αλλά και την κοινωνία στην οποία ζούσε.(..)» Εδώ ο Λευκάδιος πάντα ξεκινούσε με ελλείψεις. Ήταν μετανάστης πριν ακόμα συνειδητά γίνει μετανάστης. Και στην Λευκάδα, και στην Ιρλανδία, και στην Αγγλία γινόταν αποδεκτός μερικώς ή με όρους. Στην Αμερική και στις Δυτικές Ινδίες ως συνειδητός πλέον μετανάστης, λειτουργούσε ως επί το πλείστον με την λογική της αφομοίωσης, χρησιμοποιώντας την δημοσιογραφική \ συγγραφική του δεξιότητα ως εργαλείο προσαρμογής. Η δημοσιογραφική του δεινότητα δε, τον βοηθούσε να αντιλαμβάνεται και να αφομοιώνει τα γεγονότα του νέου περιβάλλοντος ώστε να τα αποδίδει και στο αναγνωστικό του κοινό.
«Το φαινόμενο της μετανάστευσης μπορεί να ξυπνήσει διάφορες ανησυχίες: κατάθλιψη, λύπη, θρήνο για το χαμένο αντικείμενο (τον τόπο, το σπίτι, την εργασία, τη γλώσσα, την κοινωνία του ή τους αγαπημένους δικούς του) και προβλήματα σύγχυσης του καινούργιου με το παλιό. Αυτά τα συμπτώματα σε συνδυασμό με τους αμυντικούς μηχανισμούς μπορεί να διαμορφώνουν την «ψυχοπαθολογία της μετανάστευσης».» Στο Λευκάδιο ο θρήνος ήταν αέναος και ανολοκλήρωτος, καθώς και η σύγχυση. Ο θρήνος για το χαμένο αντικείμενο είχε ξεκινήσει με την διαδοχική απώλεια των γονέων του που ήταν στην λογική της εγκατάλειψης (δεν πέθαναν, έφυγαν). Το γεγονός αυτό ή που θα κατακερματίσει μια προσωπικότητα (ατελής σχηματισμός του Εγώ) ή που θα την κάνει εξαιρετικά ανθεκτική στις μεταβολές.
« (…) Υπάρχει αναλογία ανάμεσα στον μύθο της Βαβέλ και τη μετανάστευση. Ο μετανάστης που φτάνει σ’ έναν κόσμο άγνωστο αντιμετωπίζει πολλά προβλήματα και δυσκολίες μέχρι να ενσωματωθεί στη νέα κοινωνία. Η προσπάθεια να μάθει μια νέα γλώσσα, ένα νέο πολιτισμό ενέχει τον κίνδυνο να πάθει σύγχυση και να μη μπορεί να επικοινωνήσει με τον εαυτό του.» Ο Χερν αυτό το έλυσε στην Ιαπωνία με διάμεσο την Σετζούκο. Ενσωματώθηκε πολύ πιο ομαλά στην χώρα εκείνη της οποίας την γλώσσα δεν γνώριζε. Επίσης αντίστροφα, η «Βαβέλ» προυπήρχε στον ψυχικό του κόσμο και μέσα από την μετανάστευση έψαχνε την «γλώσσα» του, το σημείο αναφοράς, το κανάλι έκφρασης και επικοινωνίας ΄ώστε να εκδηλωθεί ο εαυτό του. Η απάντηση βρέθηκε – που αλλού; Στην Ιαπωνία.
«Πολλές φορές παρατηρείται το φαινόμενο της αποκοινωνικοποίησης του μετανάστη (Charalabaki, et al. 1995). (..) Με αυτόν τον τρόπο προσπαθεί να αποφύγει τη θλίψη, τον πόνο, το πένθος, την κατάθλιψη και να ενσωματωθεί στη νέα κοινωνία πιο γρήγορα και ανώδυνα. Προσπαθεί έτσι να ξεχάσει αγαπημένα πρόσωπα, τόπους, πράγματα μειώνοντας την αξία τους και εξυψώνοντάς τα αντίστοιχα στη νέα κοινωνία, αποτρέποντας τις τύψεις. Σε άλλες περιπτώσεις, το φαινόμενο μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα. Η χώρα που αφήνει πίσω ο μετανάστης είναι μοναδική και τη θυμάται νοσταλγικά ενώ η χώρα που βρίσκεται είναι γεμάτη ελαττώματα και προβλήματα (Μαδιανός, 2005). Είναι αναγκαίο, λοιπόν, ο μετανάστης να μπορεί να ξεχωρίσει το κακό από το καλό χωρίς προκαταλήψεις γιατί διαφορετικά το αποτέλεσμα είναι σύγχυση και ανησυχία»
Ο Χερν δεν αποκοινωνικοποίηθηκε. Είχε υψηλή δεξιότητα προσαρμογής σε κάθε περιοχή. Δεν εξύψωνε με υπερβολή καμία χώρα, είχε πάντα κριτική ματιά. Ολοκλήρωνε τον κύκλο του και αποχωρούσε. Για την Ιρλανδία βέβαια διατηρούσε μία άμυνα απώθησης.++
« (..) Η μετανάστευση ως τραυματική εμπειρία, έρχεται σε συνδυασμό με τα «συσσωρευμένα τραύματα», τα «σιωπηρά τραύματα και τα «στρεσογόνα τραύματα» όπου οι αντιδράσεις του ατόμου δεν είναι πάντα ορατές αλλά, οι επιπτώσεις του συγκεκριμένου τραύματος είναι μακροχρόνιες και οδυνηρές. Ο Pollock (1967) προτείνει ότι όλες οι τραυματικές καταστάσεις πρέπει να εξεταστούν κάτω από το πρίσμα της προδιάθεσης, της βιαιότητας, της διαιώνισης. Στο παρελθόν του κάθε ατόμου πρέπει να υπήρχαν παράγοντες, που μπορεί να μην ήταν από μόνοι τους τραυματικοί αλλά να προδιαθέτουν το άτομο να αντιδράσει οδυνηρά (τραυματικά) σε γεγονότα ή καταστάσεις που είναι τραυματικά και για άλλους. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να διαιωνίζονται εάν το άτομο εκτίθεται συνεχώς σε επαναλαμβανόμενα γεγονότα που προκαλούν συμπτώματα χρόνιου τραύματος. Η προδιάθεση είναι σημαντική για να μελετήσει κανείς τις αντιδράσεις του ατόμου σε τραυματικά γεγονότα, ακόμα και στις χειρότερες τραυματικές εμπειρίες. (..)
Ο Moses (1978) επιβεβαιώνει τα παραπάνω και υποστηρίζει ότι πάντα αντιδρούμε σε παρελθόντα γεγονότα σύμφωνα με παιδικές εμπειρίες, ειδικά αυτοί που έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο αντικείμενο (πρόσωπα, σπίτι, πατρίδα) ή έχουν τύψεις και μελαγχολία».
Ο Λευκάδιος δεν ξεκίνησε χάνοντας καμία πατρίδα, ξεκίνησε με απανωτές ματαιώσεις. Δεν ήταν απώλεια η αποκοπή του από την πατρίδα (μόνο την Ιρλανδία βίωσε ως πατρίδα), ήταν απόδραση για όλους τους λόγους που ήδη έχουμε αναλύσει.
«Κοινή πεποίθηση είναι ότι αυτό που χαρακτηρίζει την αντίδραση κάποιου ατόμου στην τραυματική εμπειρία της μετανάστευσης είναι το αίσθημα του αβοήθητου το οποίο έχει ως πρότυπο το τραύμα της γέννας (Rank, 1961) και την απώλεια της προστατευτικής μητέρας.»
Αυτήν την απώλεια ο Χερν την είχε αντικειμενικά και όχι (μόνο) συμβολικά κ την αποκατάστησε στην Ιαπωνία.
«Ακόμα, ανταποκρίνεται στην εμπειρία της απώλειας του περιεχομένου (Bion, 1970) το οποίο σε ακραίες περιπτώσεις κουβαλά την απειλή της απενσωμάτωσης του Εγώ και το θόλωμα των ορίων του. Μετανάστευση ως κρίση θεωρείται γενικά ως μια απότομη και αποφασιστική αλλαγή στην πορεία της ζωής και όπως ορίζεται από τον Thom (1976) αποτελεί μια προσωρινή διαταραχή του μηχανισμού ρουτίνας σε ένα ή περισσότερα άτομα.»
Η ρουτίνα του Χερν διαταρασσόταν ούτως η άλλως συνεχώς. Η δε απειλή της απενσωμάτωσης του Εγώ ήταν διαρκής πρόκληση στη ζωή του. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το Εγώ του Χερν σταθεροποίηθηκε στην Ιαπωνία, εκεί όπου τα όρια έπαψαν πλέον να είναι θολά.
«Μια ατομική ή ομαδική κρίση μπορεί να προκαλέσει αλλά και να προκαλείται η ίδια από την μετανάστευση. Κάθε κρίση εμπεριέχει την ιδέα του απότομου, του βίαιου, της αποξένωσης και του ξεριζωμού. Σε κρίσεις ανάπτυξης υπάρχουν στιγμές στέρησης και απώλειας, όπως συμβαίνει στη γέννα, την πρώτη κρίση στην ύπαρξη ενός ατόμου, στιγμές θρήνου στην κρίση του Οιδίποδα, στην εφηβεία και την ενηλικίωση στην κρίση της μέσης ηλικίας και την τρίτη ηλικία.»
Παρόλες τις βίαιες εμπειρίες του σε όλες αυτές τις φάσεις ίσως ο Χερν χρησιμοποίησε τη μετανάστευση «ομοιοπαθητικά»: similia similibus curantur.
«(..) Ο μετανάστης χρειάζεται έναν πιθανό χώρο για να μπορέσει να χρησιμοποιήσει τον «χώρο μετατροπής» και τον «χρόνο μετατροπής» ανάμεσα σε μια χώρα και τον υπόλοιπο κόσμο. (..) Εάν αποτύχει να δημιουργήσει αυτόν τον πιθανό χώρο, η συνέχεια ανάμεσα στον εαυτό του και στο περιβάλλον διακόπτεται. Αυτή η διακοπή, η ρήξη δηλαδή, μπορεί να συγκριθεί με την απώλεια ενός χρήσιμου (και αγαπημένου) αντικειμένου από ένα παιδί. Το αποτέλεσμα είναι ότι το παιδί χάνει την ικανότητά του να συμβολίζει και πρέπει να επανέλθει σε πρωτόγονους αμυντικούς μηχανισμούς. Ένα στερημένο παιδί είναι ανίκανο να παίξει και να προβάλει μια αδύναμη ανάπτυξη πολιτισμικής συνείδησης. Ένας στερημένος μετανάστης, παρόλο που μπορεί να είχε αξιόπιστα αντικείμενα στο περιβάλλον του, υποφέρει από μειωμένη δημιουργική ικανότητα (Charalabaki, et al. 1995, Μαδιανός, 2005). Η ικανότητά του να επανακτά δεξιότητες θα εξαρτηθεί από την ικανότητά του να διεκπεραιώνει, να επιλύει και να ξεπερνά τις ελλείψεις του.»
Αυτό είναι κ το ισχυρό σημείο του Χερν. Ο Χερν αναδιοργανωνόταν διαρκώς, αν και προερχόμενος από μόνιμη αποδιοργάνωση.
«Η μετανάστευση είναι μια πιθανή τραυματική εμπειρία που χαρακτηρίζεται από μια σειρά από μερικώς τραυματικά γεγονότα και που την ίδια στιγμή αντικατοπτρίζει μια κατάσταση κρίσεως.(..) Εάν, εξαιτίας της προδιάθεσης του χαρακτήρα ή των συνθηκών της μετανάστευσης το Εγώ του μετανάστη (..) είναι τόσο κατεστραμμένο από την τραυματική εμπειρία της παρελθούσας ή της παρούσας κρίσης, θα είναι δύσκολο για εκείνον να «αναρρώσει» από το στάδιο της αποδιοργάνωσης στο οποίο βρίσκεται, και μπορεί να υποφέρει από πολλές μορφές ψυχικής ή σωματικής αρρώστιας. Εάν, όμως, έχει επαρκή ικανότητα ανάρρωσης (προσαρμοστικότητας), όχι μόνο θα μπορέσει να ξεπεράσει την κρίση αλλά θα υπάρχει και η ποιότητα της αναγέννησης από την ανάρρωσή του και την εξέλιξή του σε δημιουργικό δυναμικό στοιχείο.»
Ο Χερν αντιπροσωπεύει ακριβώς αυτή την τελευταία κατηγορία, υπερβαίνοντας τα όποια στοιχεία ψυχοπαθολογίας του μέσα από αυτό το δημιουργικό δυναμικό στοιχείο.
Περίληψη
Η ζωή του Λευκάδιου χαρακτηρίστηκε από την αρχή της από την πολυεθνικότητα και την αέναη μετακίνηση-αναζήτηση. Θα βασιστούμε σε τρεις βασικές θεωρητικές έννοιες που περιγράφουν αυτό το “ταξίδι”: Wanderlust (διακαής επιθυμία για ταξίδια και γνωριμία του κόσμου), Acculturation (πολιτισμική αφομοίωση), Psychology of Migration (ψυχολογία της μετανάστευσης) και θα τις εφαρμόσουμε στο παράδειγμα του Λευκάδιου Χερν, του οποίου η ζωή αποτελεί πρότυπο του ψυχοθεραπευτικού δυναμικού της μετανάστευσης.
Η προσωπικότητα του Λευκάδιου Χερν δέχτηκε από πολύ νωρίς σημαντικές ρωγμές που τολμούμε να πούμε ότι σχεδόν την κατακερμάτισαν. Στη συνέχεια, ο -λόγω των ιδιότυπων ανατροπών στη ζωή του- περιπλανώμενος Χερν ή που θα διαλυόταν περισσότερο, οπότε θα ήταν άσκοπη η μετανάστευση του ή που θα θεράπευε τα κομμάτια του επανενώνοντας τα. Κάθε κομμάτι ξεκλειδωνόταν (και από-καθηλωνόταν ψυχολογικά με την προοπτική της επανένωσης) σε κάθε χώρα.
Αποδείξαμε ότι:
Ο Λευκάδιος Χερν, αποτελώντας ένα εμβληματικό πρότυπο Wanderlust και έχοντας επαρκή ικανότητα ανάρρωσης (προσαρμοστικότητας, άρα και πολιτισμικής αφομοίωσης – Acculturation), όχι μόνο μπόρεσε να ξεπεράσει την κρίση της μετανάστευσης, αλλά υπήρξε και η ποιότητα της αναγέννησης από την ανάρρωσή του και η εξέλιξή της σε δημιουργικό δυναμικό στοιχείο, επιβεβαιώνοντας την θετική του έκβαση υπό το πρίσμα της ψυχολογίας της μετανάστευσης (Psychology of Migration).
Summary
Since the very beginning, Lefcadio Hearn’s life has been characterized by multinacionality and a perpetual process of shifting and quest. We describe the journey of his life based on three basic terms (Wanderlust, Acculturation, Psychology of Migration); a life that describes thoroughly the psychotherapy dynamic of migration.
Lefcadio Hearn’s personality suffered very early numerous fractures and a serious disintegration of his Ego was almost inevitable. Two possible outcomes derived of this process: either the destructive one (total disintegration of his Ego) or the constructive one (finding every lost piece of his soul in every country and reunifying them in a healed Ego).
We found out that being a role model for Wanderlust and having the ability of recovery and integration (Acculturation), he was able to overcome the migration crisis, transforming it into a creative, dynamic element and confirming its positive result under the spectrum of Psychology of Migration.
Βιβλιογραφία
Merriam-Webster Dictionary
- http://www.wordreference.com/engr/acculturation
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%B5%CF%85%CE%BA%CE%AC%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%A7%CE%B5%CF%81%CE%BD
- https://psych2go.net/the-psychology-of-wanderlust/
- https://birdwinks.com/where-does-wanderlust-come-from/
- http://www.haniotika-nea.gr/112922-i-psuxopathologia-tis-metanasteusis/
(Η εργασία της Καλλιόπης Χατήρα PhD «Η Ψυχοπαθολογία της Μετανάστευσης» που παρατίθεται στην άνω ιστοσελίδα αποτέλεσε κεντρική πηγή έμπνευσης της εργασίας.)
- https://sciencearchives.wordpress.com/2016/07/17/%CE%BF%CE%B9-5-%CF%84%CF%8D%CF%80%CE%BF%CE%B9-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%89%CF%80%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1%CF%82/
Charalabaki, E. Bauwens, F. Stefos, G. Madianos, M. G. & Mendlewicz, J. (1995). Immigration and Psychopathology: A Clinical Study. European Psychiatry, 10, 237- 244.
Freud, S., (1926). Address to the Society of B’ nai B’ rith. S. E.20.
Μαδιανός, Μ. (2005). Μετανάστευση και παλιννόστηση: Ένα συνεχές πρόκλησης ψυχικών διαταραχών. Στο Α. Παπαστυλιανού (Επιμ.), Διαπολιτισμικές διαδρομές (127- 141). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Moses, R. (1978). Adult psychic trauma. International Journal of Psychoanalysis, 59, 353-363.
Pollock, G. (1967) Discussion in the Crisis. Study Group of New York.
Rank, O. (1924). The Trauma of Birth. Communications 10.
Thom, R. (1976). Crise et Catastrophe. Communications 25.
Winnicott, D. (1971). Playing and Reality. London, Tavistock.
Η άνω εργασία παρουσιάστηκε στις 27 Ιουνίου 2018 στις Ημέρες Λευκάδιου Χερν που οργάνωσε το Ιστορικό Κέντρο Λευκάδιου Χερν στο Πνευματικό Κέντρο Δήμου Λευκάδας.
