Ο τίτλος και το περιεχόμενο του κειμένου που ακολουθεί, παραπέμπει στην ομώνυμη εκπομπή που προβλήθηκε στην ΕΤ1 στις 11/9/2020, με παρουσιάστρια την Κάτια Ζυγούλη και βασίστηκε στις ερωτήσεις που σύνταξε η αρχισυντάκτρια Βιβή Μωραίτου.
Στεκόμαστε κάθε μέρα μπροστά στη ντουλάπα επιλέγοντας τα ρούχα μας και μοιάζει σαν να αποφασίζουμε ποιοι θέλουμε να είμαστε εκείνη τη στιγμή.
Μήπως στην πραγματικότητα “ντύνουμε” τη διάθεσή μας?
Συχνά ναι, αλλά όχι μόνο. Μπορεί και να την «μασκαρεύουμε» ή και να την «θεραπεύουμε». Νοιώθω π.χ. άγχος και ανασφάλεια για την συνέντευξη μου σε μία νέα δουλειά και φοράω την «στολή» της σίγουρης και δυναμικής εργαζόμενης για να κρύψω αυτά τα συναισθήματα και να μην δείξω ευάλωτη.
Δεν αποκλείεται ίσως όμως αυτή η «στολή» να τονώσει τελικά την αυτοπεποίθηση μου και λειτουργήσει υποστηρικτικά – «θεραπευτικά». Θα μπορούσαν τα ρούχα μας να λειτουργούν ως εξισορροπιστές των συναισθημάτων μας, π.χ. να διαχειριστώ μια στενάχωρη διάθεση φορώντας έντονα χρώματα, απαλές υφές και χαλαρές φόρμες και φροντίζοντας τον εαυτό μου, αντί το ακριβώς αντίθετο που θα εξέφραζε την στεναχώρια μου αυτή. Μήπως τελικά αυτή η εξισορροπιστική τους ιδιότητα οδηγεί σε πιο βαθιές και ουσιαστικές αλλαγές ατομικά και συλλογικά;
Τα ρούχα είναι συγχρόνως αναμφισβήτητα ένα μέσο για να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου. Την ίδια στιγμή, περισσότερο από ποτέ, είναι και το μέσο για να δηλώσουμε ξεχωριστοί. Προηγείται η ανάγκη να νιώσουμε ξεχωριστοί μέσα όμως από την ασφαλή αίσθηση του ανήκειν σε κάποια ομάδα. Αυτό ίσχυε πάντα. Σήμερα η γραμμή δεν είναι όμως απλά λεπτή, είναι μάλλον διακεκομμένη, πρώτον λόγω της αύξουσας προσωρινότητας της παραμονής μας στην όποια ομάδα και δεύτερον λόγω της άμβλυνσης τους ως προς την απολυτότητα του κώδικα της εμφάνισης των μελών της.
Τα κοινωνικά δίκτυα -Instagram & Tik Tok- ορίζουν τον τρόπο που ντύνονται τα πολύ νέα παιδιά. Τα στυλ που επιλέγουν είναι πλέον μέρος μιας παγκόσμιας γλώσσας χωρίς σύνορα. Δημιουργούν πλέον μόδες που ορίζονται και από την τρέχουσα κουλτούρα τους (π.χ μόδα και μακιγιάζ τύπου anime, η τάση aesthetic, οι τάσεις στην street fashion από κάθε σημείο του πλανήτη), που μεταβάλλονται με την ταχύτητα που ορίζει η αμεσότητα της επικοινωνίας μέσα από αυτά. Όντως μιλάμε πλέον για μια παγκόσμια γλώσσα χωρίς σύνορα, που για την ώρα επηρεάζει σημαντικά το μέλλον της μόδας αυτό καθ’αυτό.
Από την εποχή που ο ποδόγυρος δεν επέτρεπε να φανεί καν ο γυναικείος αστράγαλος, στην σταδιακή αποκάλυψή του κι από εκεί στην επανάσταση του μίνι και του μπικίνι, σημειώθηκε μια εξέλιξη που φανέρωσε έκδηλα την ραγδαία μεταβολή ιδιαίτερα του γυναικείου ρόλου.
Η αλλαγή αυτή εκφράστηκε στην μεταμόρφωση από την γυναίκα «στολίδι» και «τρόπαιο» που αποκάλυπτε το σώμα της μόνο σε ιδιαίτερες στιγμές (συχνά ούτε και τότε) στο σύζυγο της, στη γυναίκα που άρχισε να κυκλοφορεί κai να εργάζεται συνδυάζοντας την κομψότητα με την άνεση (βλέπε Coco Chanel και κατάργηση του κορσέ) και στη συνέχεια στην χειραφέτηση και την σεξουαλική απελευθέρωση της μετά τα μέσα του ‘60. Εκεί όμως σύντομα εγκλωβίστηκε σε σύμβολο του σεξ για το άλλο φύλο (και ίσως και από το άλλο φύλο που όριζε τη μόδα), άρα και πάλι «στολίδι» και «τρόπαιο» με διαφορετικό, ευρέως δημοσιοποιημένο αυτή την φορά τρόπο.
Σήμερα όμως υπάρχει κατάρριψη και αυτού του προτύπου, με αφορμή π.χ. το στυλ της Billie Eilish με τα oversized ρούχα, η οποία έχει πει σχετικά ότι δεν θέλει να δείχνει το σχήμα του σώματος της, δεν θέλει κανείς να κρίνει το σώμα της και είναι μεγάλο θέμα στην ζωή της το γεγονός ότι δεν ένιωσε ποτέ σωματικά επιθυμητή από κάποιον. Και εδώ συμβαίνει το εξής θαυμαστό: Ενώ κρύβει επιμελώς το σώμα της, αποκαλύπτει ευθαρσώς την ψυχή της: Μιλάει για τις ανασφάλειες της, για την τάση αυτοκτονίας που αντιμετώπισε με την βοήθεια της μητέρας της.
Δε θεωρώ λοιπόν ότι εδώ εισάγεται μια νέα σεμνότητα (σα να λέμε «η μπούρκα της Δύσης») μέσα από αυτό – είναι κάτι πολύ παραπάνω. Η σεμνότητα ενέχει ηθικού – θρησκευτικού τύπου περιορισμούς. Για κάποιες κουλτούρες η μπούρκα θεωρείται ότι δηλώνει σεβασμό και προστασία του γυναικείου φύλου και υποστηρίζεται συχνά από τις ίδιες τις γυναίκες. Ενώ η διάδοση της τάσης oversized είναι ίσως αποτέλεσμα κορεσμού της υπερέκθεσης του σώματος, και δημιουργεί μια επανεκκίνηση που εστιάζει στα βασικά και τα σημαντικά. Θα μπορούσε να θεωρηθεί ίσως και μια επαναστατική αντίδραση στο να επιδεικνύεται και να εκτίθεται κανείς μέσω αυτού.
Η «μπούρκα της Δύσης» ίσως ορίζεται περισσότερο ως «πανοπλία» επιβολής ρόλων, π.χ. το κουστούμι και η γραβάτα στον άντρα. Σε γενικές γραμμές, κάθε ντύσιμο που είτε κρύβει, είτε φανερώνει με έντονο και άκαμπτο τρόπο τα χαρακτηριστικά του φύλου, (της τάξης, της θρησκείας κλπ) θα μπορούσε να θεωρηθεί «πανοπλία» ή «στολή».
Στις μέρες μας παρατηρούμε μία τάση προς το λιγότερο ταξικό και πιο δημοκρατικό ντύσιμο, ακόμα και από επώνυμες. Π.χ. η βασίλισσα της Ισπανίας Λετίθια προτιμά για τις καθημερινές της εμφανίσεις οικονομικά ρούχα διάσημης ισπανικής αλυσίδας ρούχων – μήπως όμως μιλάμε απλά για ένα διαφορετικό μάρκετινγκ που ορίζει τέτοιες τάσεις;
Τα στερεότυπα από την άλλη, κάποια μεταβάλλονται, κάποια ακόμα καλά κρατούν. Δεν έχει πάψει να αποτελεί για την υψηλόμισθη αστή δείγμα κύρους η κατοχή ή συχνά και η ενοικίαση μιας επώνυμης τσάντας – ή ακριβών υποδημάτων. Επίσης, ενώ σταδιακά έχει καμφθεί η κυριαρχία της αιώνιας νεότητας και της άσπιλης ομορφιάς με την επικράτηση μεγάλης ποικιλίας σωματότυπων και ηλικιών στη μόδα, δεν είμαστε ακόμα τόσο ανεκτικοί στην ελληνική κοινωνία όσον αφορά την άμβλυνση της διάκρισης θηλυκού και αρσενικού ντυσίματος στις διαφορετικές έμφυλες ταυτότητες κυρίως της νέας γενιάς.
Και φτάνουμε στο σήμερα, στην εποχή της πανδημίας και της καραντίνας. Πόσο άραγε συμβαδίζουν η μόδα και η ζωή στην εποχή του covid-19;
Η ελαχιστοποίηση του συγχρωτισμού, ειδικά στην περίοδο της καραντίνας, μας ώθησε να εστιάσουμε στην ουσία των πραγμάτων σε μια αναγκαστική στροφή προς το Εγώ – αλλά και να δούμε την ντουλάπα μας με άλλο μάτι. Άκουσα πολύ συχνά παρατηρήσεις τύπου «κατάλαβα πόσα άχρηστα ρούχα είχα στην ντουλάπα μου», «τί νόημα έχει να ξοδεύουμε τελικά τόσα χρήματα στα ρούχα».
Οπότε πλέον η μόδα εδώ συμβαδίζοντας με την θετική αυτή εσωστρέφεια, δεν θα υπηρετεί μάλλον τόσο το φαίνεσθαι, θα εστιάζει στην άνεση, θα γίνει πιο χρηστική, πιο λειτουργική, πιο οικολογική (μέσω των ρούχων second hand, αλλά και τα υφάσματα από φυσικά υλικά).
Αυτή η θετική εσωστρέφεια σε συνδυασμό με τον σεβασμό στη Φύση μήπως τελικά είναι εργαλείο βαθιάς αυτογνωσίας; – να με ωθεί στο να ενδύω (ἐνδύω < ἐν + δύω, που σημαίνει εκτός από ντύνω, φοράω και εισχωρώ, μπαίνω (κάπου), βυθίζομαι (μέσα σε κάτι) με τον τρόπο αυτό τον πραγματικό μου εαυτό;
Εδώ επιβεβαιώνεται περίτρανα και διευρύνεται σε επίπεδο υλικό, ψυχικό, αλλά και πνευματικό, η έννοια της επανεκκίνησης, που εστιάζει στα απαραίτητα βασικά και τα πραγματικά σημαντικά.
Πάντα η μόδα θα αφουγκράζεται και θα προσαρμόζεται με τις αλλαγές στην κοινωνία – και κάποιες φορές θα τις προλαμβάνει – προκαλεί κιόλας.
Και τελικά, για ποιον ντυνόμαστε σήμερα;
«Για τον εαυτό μας» είναι η αυτόματη απάντηση που ίσως θα θέλαμε να δώσουμε, αλλά μάλλον δεν είναι και τόσο ειλικρινής. Ντυνόμαστε σίγουρα για παραπάνω από έναν – για πολλούς. Ό,τι και να λέμε, παρόλες τις αλλαγές που αναφέραμε, συνεχίζουμε να ντυνόμαστε με σκοπό την μη λεκτική επικοινωνία με τους γύρω μας. Το ρούχο συνεχίζει να είναι πολύπλοκος φορέας μηνυμάτων και ιδανικός τρόπος έκφρασης του εαυτού μας – κατά προτίμηση του πραγματικού μας εαυτού και όχι μιας πλαστής προσωπικότητας.
Σα να δημιουργούμε ένα προσωρινό και χρηστικό – ιδανικά και ωφέλιμο – έργο τέχνης όταν ντυνόμαστε, που ολοκληρώνεται στα μάτια του θεατή.
