«Κουρασμένος από την αστραφτερή λάμψη του Τροχού της Ζωής έπεσα χάμω και έκλεισα τα μάτια μου (..)
Ξάφνου, ανοίγοντας τα, είδα ένα γιγάντιο καβαλάρη πάνω σ ’ένα άσπρο άλογο, ντυμένο με μαύρη πανοπλία, μαύρο κράνος και μαύρο λοφίο. Κάτω από το κράνος πρόβαλλε το πρόσωπο ενός σκελετού. Ένα σκελετωμένο χέρι κρατούσε ένα μεγάλο μαύρο λάβαρο που το ανέμιζε αργά και το άλλο, ένα μαύρο χαλινάρι στολισμένο με κρανία και κόκαλα.
Και απ’ όπου περνούσε το άσπρο άλογο έσπερνε πίσω του νύχτα και θάνατο: τα λουλούδια μαραίνονταν, τα φύλλα έπεφταν κι αυτά μαραμένα, η γη σκεπαζόταν μ’ ένα άσπρο σάβανο, νεκροταφεία εμφανίζονταν, πύργοι, κάστρα και πόλεις καταστρέφονταν.
Βασιλιάδες ξακουστοί για τη φήμη και τη δύναμή τους, όμορφες γυναίκες που αγαπούσαν και αγαπιόνταν, αρχιερείς που περιβάλλονταν με θεϊκή δύναμη, αθώα παιδιά – όταν έβλεπαν το άσπρο άλογο, όλοι τους έπεφταν στα γόνατα μπροστά του, άπλωναν τα χέρια τους με τρόμο και απελπισία και έπεφταν χάμω για να μην ξανασηκωθούν πια.
Μακριά ανάμεσα σε δύο πύργους ο ήλιος έδυε.
Μια νεκρική παγωμάρα με τύλιξε. Μου φαινόταν ότι οι βαριές οπλές του αλόγου πατούσαν στο στήθος μου και ένιωσα τον κόσμο να βυθίζεται σε μια άβυσσο.
Αλλά εντελώς ξαφνικά το προσεγμένο αλλά ρυθμικό βήμα του αλόγου μου φάνηκε ότι μου έφερνε κάτι γνωστό μου, που όμως αμυδρά μόνο μπορούσα να δω και ν’ ακούσω. Δεν πέρασε ένα λεπτό κι άκουσα στα βήματα του την κίνηση του Τροχού της Ζωής!
Μια αστραπιαία λάμψη φωτός με διαπέρασε και κοιτάζοντας τον καβαλάρη που ξεμάκραινε από τον ήλιο που έπεφτε κατάλαβα ότι το Μονοπάτι της Ζωής χαράζεται από τα βήματα του αλόγου του Θανάτου.
Ο ήλιος δύει απ’ τη μια πλευρά και ανατέλλει από την άλλη. Κάθε στιγμή της κίνησης του είναι μια κάθοδος σ’ ένα σημείο και μία άνοδος σ’ ένα άλλο. Κατάλαβα πως, όπως ο ήλιος ανατέλλει στη δύση του και δύει στην ανατολή του, έτσι κι η ζωή παθαίνει όταν γεννιέται και γεννιέται όταν πεθαίνει.
«Ναι» είπε η φωνή. «Νομίζεις ότι ήλιος έχει μόνο ένα σκοπό, να ανατέλλει και να δύει; Γνωρίζει τίποτα ο ήλιος για τη γή, τους ανθρώπους, την ανατολή και την δύση; Πάει στο δικό του δρόμο, στη δική του τροχιά, γύρω από ένα άγνωστο κέντρο(..)»
Ταρώ, κάρτα 13, χωρίς τίτλο, αλλά τόσο εύκολο να τον υποθέσουμε:
Θάνατος, πρωταρχικό και αρχέγονο σύμβολο, επίκεντρο των θρησκειών, της πνευματικής μαθητείας, αλλά και των επιστημών.
Ο Σωκράτης είπε: «Φιλοσοφία σπουδή θανάτου εστί»
Και ο Φρόυντ συνεχίζει: «Οι φιλόσοφοι υποστηρίζουν ότι το αίνιγμα του θανάτου ώθησε για πρώτη φορά τον πρωτόγονο άνθρωπο στη δημιουργική σκέψη, και ότι βρίσκεται στη βάση κάθε μετέπειτα διανοητικής εργασίας. (..) Πιστεύω (..) ότι οφείλω να περιορίσω την ισχύ της παραπάνω πρότασης και να τη διορθώσω λέγοντας ότι ο πρωτόγονος άνθρωπος θριαμβεύει δίπλα από το πτώμα του εχθρού, που μόλις έχει σκοτώσει χωρίς να βασανίζεται με τα αινίγματα της ζωής και του θανάτου. Αυτό που ώθησε τον πρωτόγονο άνθρωπο να σκεφτεί δεν ήταν ούτε το διανοητικό αίνιγμα ούτε ο θάνατος εν γένει, αλλά τα συγκρουόμενα συναισθήματα που ένιωθε όταν ερχόταν αντιμέτωπος με το θάνατο ενός προσώπου αγαπημένου αλλά συγχρόνως ξένου και μισητού. Συνέπεια αυτής της σύγκρουσης συναισθημάτων ήταν η γέννηση της ψυχολογίας».
Μέχρι στιγμής ο θάνατος θεωρείται ο γεννήτορας της φιλοσοφίας, αλλά και της ψυχολογίας..
Ο Γιουγκ συμπληρώνει: « Με έχουν ρωτήσει αρκετές φορές τι πιστεύω για το θάνατο, γι’ αυτό το τελείωμα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο θάνατος είναι απλά γνωστός ως το τέλος (..) Είμαστε τόσο πεπεισμένοι ότι ο θάνατος είναι το τέλος μιας διαδικασίας, ώστε δεν μπορούμε να τον συλλάβουμε σαν αφετηρία και ολοκλήρωση, όπως θεωρούμε τους στόχους και τους σκοπούς της νεανικής ζωής.
Η ζωή είναι μια ευεργετική διαδικασία.
Όπως και κάθε άλλη ευεργετική διαδικασία, δεν αντιστρέφεται και έτσι κατευθύνεται προς ένα τέρμα. (…)
Η ζωή είναι κατ’ εξοχήν τελεολογία. Είναι ο εσωτερικός αγώνας για επίτευξη και ο ζωντανός οργανισμός είναι ένα σύστημα κατευθυνόμενων στόχων που αναζητούν την εκπλήρωσή τους.
Ο σκοπός κάθε διαδικασίας είναι το τέλος της»
Είναι άραγε τυχαίο ότι στα Αρχαία Ελληνικά η λέξη «τέλος» σημαίνει σκοπός;
Ο θάνατος είναι αναπόσπαστο μέρος ενός τριαδικού αέναου νόμου ζωής (γέννηση-διάρκεια-θάνατος) που αφορά τον άνθρωπο τόσο καθ’ ολοκληρία στο βίο του, τόσο και εν μέρει.
Αυτό σημαίνει ότι τον αφορά όχι μόνο πέρα από την προφανή πορεία του (γεννιέται, ζει, πεθαίνει), αλλά και στους εν ζωή κύκλους που κλείνουν («τελειώνουν») με σκοπό την ανα-γέννηση μας με την έναρξη του αμέσως επόμενου κύκλου. Αναφέρεται επομένως και στους πολλούς μικρούς θανάτους που αναπόφευκτα βιώνουμε.
Ακόμα και οι καθηλώσεις στην παιδική ηλικία, πηγή μεγάλου εύρους ψυχοπαθολογίας, είναι η δυσκολία αποδοχής του κύκλου που έκλεισε, μια δυσκολία που οφείλεται εδώ στην αντίστοιχη αδυναμία του γονέα να εκπληρώσει τις ανάγκες του παιδιού.
Αν η λέξη «τέλος» σημαίνει όπως είπαμε σκοπός, τότε ο φόβος θανάτου είναι και η αγωνία μη εκπλήρωσης του τέλους – του βαθύτερου σκοπού της ύπαρξης, της πραγμάτωσης (προσδιορισμού, εκδήλωσης και βεβαίωσης) της προσωπικής μας αλήθειας. Κατά τον Γιουνγκ: «Η άρνηση της εκπλήρωσης της ζωής είναι συνώνυμη με την παραδοχή του τέλους της. Και τα δύο σημαίνουν απροθυμία για ζωή, που είναι ταυτόσημη με την απροθυμία για το θάνατο»
Είναι ο φόβος για την επερχόμενη από-σάρκωση, εξαύλωση, σηματοδοτεί την μοιραία άρση της κτητικότητας, την ακύρωση του μη είναι και του φαίνεσθαι.
Ας μιλήσουμε τώρα λίγο για την έννοια «MEMENTO MORI»:
«Λέγεται ότι την ώρα της στέψης των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, υπήρχε πάντα κάποιος που επαναλάμβανε στον αυτοκράτορα τη φράση «Memento Mori», που σημαίνει «θυμήσου το θάνατο». Αυτό γινόταν για να του υπενθυμίσει την θνησιμότητά του, ώστε να τον αποτρέψει από το να είναι άδικος και αλαζόνας.

Κατά τον Μεσαίωνα η φράση επανήλθε με ιδιαίτερη έμφαση στην θεία απόφαση και την σωτηρία της ψυχής. Για τον χριστιανισμό, η προοπτική του θανάτου χρησιμεύει για να τονίσει την κενότητα των απολαύσεων, της πολυτέλειας, καθώς και των ανθρώπινων επιτευγμάτων.

Η πιο ενδιαφέρουσα όμως επανεμφάνιση της φράσης έγινε κατά την Βικτωριανή εποχή, όπου η ανακάλυψη το 1839 της δαγκεροτυπίας (της πρώτης πρακτικής και εμπορικής φωτογραφικής διαδικασίας) μετέτρεψε την προσωπογραφία σε κάτι κοινό και προσιτό.
Στην κουλτούρα της Βικτωριανής εποχής, η φωτογραφία, συνδέεται όμως και με τον θάνατο. Η φωτογράφιση των αγαπημένων προσώπων αμέσως μετά το θάνατο τους είναι μια συνήθεια που εξαπλώνεται, γρήγορα, ανάμεσα σε όλες τις κοινωνικές τάξεις (..)»Αυτές οι postmortem φωτογραφίες ήταν συχνά και οι μόνες του αγαπημένου αυτού ανθρώπου, η πρώτη πιστή αποτύπωση της γήινης μορφής τους γινόταν μεταθανάτιο αναμνηστικό τους. Με λίγα λόγια, τους απαθανάτιζαν, δηλαδή τους καθιστούσαν αθάνατους – ή μήπως τους αποθανάτιζαν αποτελείωναν δηλαδή την γήινη τους εικόνα με το να αποτυπώσουν το νεκρό τους σώμα;
Ο θάνατος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής και παρά το γεγονός ότι πολλές φορές επιλέγουμε να μην τον σκεφτόμαστε, μια και μόνη στιγμή συνειδητοποίησης της περατότητάς μας μπορεί να μας κάνει να αποφασίσουμε να δίνουμε νόημα σε κάθε μας πράξη, να κάνουμε τέχνη για να εξασφαλίσουμε κάποια μορφή αθανασίας μέσω του έργου μας ή ακόμα και να αποφασίσουμε να κάνουμε οικογένεια για να συνεχίσουμε να «ζούμε» μέσω από τις αναμνήσεις των οικείων μας. Τέλος, ας μην ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος είναι το μοναδικό ον το οποίο είναι «επιφορτισμένο» με το βαρύ ψυχολογικό φορτίο της επίγνωσης ότι κάποτε θα πεθάνει.
Βαρύ φορτίο ή προσωπική ευθύνη αυτογνωσίας;
Η μνήμη θανάτου λοιπόν βοηθά στην αξιολόγηση των γεγονότων της ζωής, στην ιεράρχηση των αναγκών, στη διαχείριση του χρόνου, στην εύρεση του νοήματος, στην παύση της τροχιάς των φαύλων κύκλων.
Δεν είναι τυχαίο ότι ένας θάνατος προσφιλούς προσώπου (ιδιαίτερα των γονέων), λειτουργεί ως ευεργετικός καταλύτης στη ζωή των οικείων του, αν υπάρχει υγιής διαχείριση της απουσίας του. Απελευθερώνει η απουσία του το σφαλισμένο δυναμικό που συντονιζόταν αφανώς με το εν ζωή πρότυπο, ακόμα και σε στοιχεία αντίθεσης του χαρακτήρα, με αποτέλεσμα μετά θάνατον να μεταμορφώνει τον άνθρωπο ενσωματώνοντας δημιουργικά τον γονέα εντός του.
Πόσο μάταιη είναι λοιπόν η εμπλοκή στην εχθροπραξία του λόγου και των πράξεων; Και πόσο βοηθάει η μνήμη θανάτου στην απεμπλοκή αυτή, χωρίς να σημαίνει ότι γινόμαστε παθητικοί στα γεγονότα (άλλο εχθρότητα και άλλο μαχητικότητα);
Η εμπλοκή στην εχθροπραξία αυτή, αν δεν υπάρχει η μνήμη θανάτου, αγνοεί την φυσική εξέλιξη των πραγμάτων και τα υπερδιογκώνει. Μέσα από τον φόβο του θανάτου, που οδηγεί στην απώθηση της μνήμης του, θέλοντας από ανασφάλεια να προβλέψουμε – δηλαδή να ελέγξουμε – το μέλλον, εγκλωβιζόμαστε στο παρελθόν. Δεν διαχειριζόμαστε τα συναισθήματα μας, δεν αναγνωρίζουμε το μερίδιο ευθύνης μας, δεν εξελισσόμαστε. Οι μορφές (σκέψεις, λόγια, πράξεις..) που μας τραυμάτισαν λήγουν χρονικά, τελειώνουν, περνούν και χάνονται κι εμείς στέκουμε αλυσοδεμένοι στην ψυχική ενέργεια που τις περιέβαλε. Προετοιμάζουμε την εκδίκηση μας, αποστρέφουμε το πρόσωπο στην όποια βοήθεια, επαναλαμβάνουμε την σπαρακτική, αλλά τόσο άκυρη ερώτηση «γιατί σε μένα;;» «Και γιατί όχι;» είναι η απάντηση..
Οι σκέψεις, τα λόγια, οι πράξεις, αποκαλύπτουν το νόημα τους εντός μας, αν παρακολουθήσουμε με ενεργητική υπομονή τον τριαδικό τους νόμο χωρίς να τον παραβιάζουμε, αλλά ούτε και να τον αγνοούμε.
Και γιατί η αγάπη είναι εδώ ο καθοριστικός παράγοντας;
Η αγάπη, ως το πλέον ευγενές συναίσθημα δεν επιθυμεί τα του εαυτού της, οπότε διαλύει κάθε καθήλωση και εμπλοκή και τροφοδοτεί τις περισσότερες αρετές. Τροφοδοτεί μεταξύ άλλων την ενσυναίσθηση, η οποία δεν μας βοηθά μόνο να κατανοούμε τα κίνητρα των άλλων επειδή υπερβαίνουμε απλά το ναρκισσιστικό μας πρίσμα, αλλά ορίζει επίσης τη θέση μας ως προς αυτούς: Μια θέση που προάγει την ψυχική υγεία μέσω της συγχώρεσης, δηλαδή, να χωρέσουμε εντός μας, να «χωνέψουμε», να μεταβολίσουμε αυτό που μας συνέβη κρατώντας το ωφέλιμο. Αυτό δεν σημαίνει ότι σβήνει η πράξη που μας τραυμάτισε, ούτε είναι πάντα εφικτό να συγχρωτιζόμαστε με τον όποιο θύτη. Οι καταλύτες εδώ είναι η καλοσύνη αλλά και η αυτοπροστασία.
Σε κάθε περίπτωση λοιπόν, μικροσκοπικά και μακροσκοπικά: «Ο Θάνατος δεν είναι όταν χάνεται το φώς. Είναι το σβήσιμο της λάμπας λίγο πριν έρθει η αυγή.» (Ραμπαντρανάθ Ταγκόρ).

Καλό μας ξημέρωμα.
Η εργασία παρουσιάστηκε την Παρασκευή 22 Νοεμβρίου στα πλαίσια του παρακάτω project:
ΕΝστίζω _ α√α laboratory _art as therapy
3oς κύκλος εργασιών: Ο Λόγος

Στο κήπο_

Η έμφυτη εσωτερική παρόρμηση στον άνθρωπο που τον οδηγεί σε λόγια/πράξεις λόγια/πράξεις λόγια/πράξεις λόγια/πράξεις … σαν κρίκοι μιας αέναης αλλά πεπερασμένης αλυσίδας – μα πάντα:
῾ο κάθε άνθρωπος φοβάται το θάνατο με τον δικό του τρόπο. Για ορισμένους ανθρώπους το άγχος θανάτου είναι η μουσική υπόκρουση της ζωής, και κάθε δραστηριότητα ανακαλεί τη σκέψη ότι η συγκεκριμένη στιγμή δεν θα ξανάρθει ποτέ. Ακόμα και μια παλιά ταινία τους προκαλεί ένα συναίσθημα σπαρακτικό, γιατί δεν μπορούν να πάψουν να σκέφτονται πως όλοι οι ηθοποιοί που παίζουν σ’ αυτήν δεν είναι πια τίποτ’ άλλο από χώμα. ῾῾ σημειώνει ο Ίρβιν Γιάλομ

Στο project ΕΝστίζω _ α√α laboratory _art as therapy, η ανίχνευση αυτού του φόβου αλλά και η μεταμορφωτική δύναμη κάθε ανθρώπινης επιθυμίας, αυτών των επιθυμιών που μοιάζουν να τον ξορκίζουν και συνοδεύουν το ενσικτώδικο σημείο ανεύρεσης τους, είτε για την υλοποίηση τους ή και την ματαίωση τους, ο ηθοποιός Δημήτρης Τσέλιος προτείνει τον Κήπο του Επίκουρου ως σημείο τέλεσης και αναγνώρισης από τη πλευρά του Θεάτρου.

Ο ηθοποιός -Voiceover Artist Δημήτρης Χαβρές απαγγέλει δραματουργικά

Η κλινική ψυχολόγος-ψυχοθεραπεύτρια Ντέπη Ρίζου αναλύει τον εγκλωβισμό του ανθρώπου στη ματαιότητα των εχθροπραξιών του λόγου και των πράξεων του που αποδεικνύονται άσκοπες απέναντι στο αναπόφευκτο_* memento mori.
Ο άνθρωπος λοιπόν οφείλει να ΕΝστίΖει μόνο προς την αγάπη.

Χώρος διεξαγωγής: Δημοκρίτου & Στpατιωτικού Συνδέσμου 23, Κολωνάκι
Τ.: 210 33 92 224 | e-mail: ps.u.art.therapy.gallery@gmail.com
http://ps.art.therapy.gallery/

Το project τελεί υπό την Αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ-ΤΕΧΝΗ / ps [υ]art therapy gallery

In the garden_

The innate inner impulse that leads the individual into words / actions, words / actions, words / actions, words /actions … like the links of a perpetual but finite chain – yet always:
“Every human being fears death in his own way. For some, the anxiety of death is the musical background of life and every activity triggers the thought that this moment will never be again. Even an old movie causes them to be emotionally distressed because they can’t stop thinking that all the actors who play in it are nothing more than soil.” remarks Irvine Yalom.

Within the project “ ΕΝστίζω _ α√α laboratory_art as therapy”, in recognising this fear as well as the transformative power of every human desire, these desires that seem to exorcise the individual and accompany him to the instinctual place of discovery either for their materialisation or their cancellation, actor Dimitris Tselios proposes from the theatrical perspective the Garden of Epicurus as a place of fulfilment and recognition.

Interpretation by actor/voice over artist Dimitris Chavres

Clinical psychologist-psychotherapist Depy Rizou analyses the confinement of the individual in the vainness of the agressivity of his words and actions that prove useless against the inevitable_ * memento mori.
The individual ought therefore to live by INstinct in the pursuit of love only.

Dimokritou & Stratiotikou Sindesmou 23, Kolonaki, Athens
Τ.: 210 33 92 224 | e-mail: ps.u.art.therapy.gallery@gmail.com
http://ps.art.therapy.gallery/

The project is run under the aegis of the Ministry of Culture and Sports.